Basından,  Sıcak Sıcak

İYİ KİTAP’TA SONSUZLUK KÜTÜPHANESİ İNCELEMESİ / CAHİT ÖKMEN / SAYI 128 (KASIM 2020)

“Karşılaştığın her şey sonsuzluğa açılan bir penceredir.”

“Hayal gücüyle yaratılmış ürünlerin yararı, dünyayı, çevrendeki kişileri, kendi duygularını ve kaderini daha derinlemesine anlamanı sağlamaktır.”

Klasik masal kahramanlarına yeniden yaşanırlık kazandıran bir metinlerarasılık… “Don Kişot’un kocaman hayallerini taşımaktan yorgun düşmüş” Rozinante’nin bile umut dolu kişnemeleri yükseliyor sözcüklerin arasından. Masal kahramanlarının ve “hayal gücü yöneticileri”nin bir bölümü doğrudan kitabın çatışmasının, kurgusunun içinde (Pinokyo, Carlo Collodi, Ezop, Jules Verne, Alice, Woggle-Bug, Kanatlı Maymun, Kaptan Ahab, Pippi Uzunçorap, Kanatlı Maymun gibi), kimilerinin de zamanın içinde erimeyen izleri bir vesileyle anımsanıveriyor. (Deli Dumrul, Kelile ve Dimne gibi.) Metinlerarasılık elbette çeşitli alıntıları, göndermeleri de içeriyor.

Tüm zamanların bir arada yaşandığı fantastik bir dünya kurgusu… Bu kurgu, romanın başında ve sonunda ikinci bir kurmacanın içinde bilim kurguyla tokalaşır, “yapay zekâ”nın metalik sesiyle, yazar (Sonsuzluk Kütüphanesi kitabının “hayal gücü yöneticisi”) yüzyıllar sonra bir bellek-varlık olarak diriliverir.

Sürprizlerle dolu, eğlenceli, sorunsalı (problematiği) her daim güncel, klasik masal kahramanlarına yeniden verilen ruhun tazelik ve enerji taşıdığı bir metin… Kaykayla şehrin meydanında geçip işe giden bir Ezop, Ortaçağ’da yazılmış ilk yemek kitabından aldığı tarifle hardal topları yapan bir Alice, daha neler neler…

Gerçek bir çocuk olmak hayaliyle yanıp tutuşan Pinokyo’nun yolu, akıl almaz zorluklarla dolu maceralardan sonra Maskanunka adasına düşer. (Pinokyo’nun “hayal gücü yöneticisi” Collodi’ye yazdığı mektup ve onunla romanın sonuna doğru karşılaşmaları, hem kurmaca kahramanın işlevi hem de yazar-kahraman hesaplaşması açısından ilginçlikler taşıyor. Pinokyo o zorlu maceralarda “perişan” olmuştur ve kızgındır Collodi’ye.) Pinokyo, Sonsuzluk Kütüphanesi’nin yer aldığı adada, kütüphanenin kurucusu Prof. Woggle-Bug’un torunu, kütüphaneye bekçilik eden Profesör Şapka’yla tanışır. Adanın yöneticisi Başkan Derdiçok, yirmi yıl önce, hayvanların konuşabildiğini söyleyip onlarla ilgili hikâyeler anlatan oğlu Ezop’un bu durumundan kaygılanır, onun “hayal gücü sendromu”na yakalandığını düşünür. Başka çocuklar da bu “sendrom”a yakalanmışlardır. Başkan Derdiçok’un “hayal gücü”yle derdi vardır, hayal kurmayı ülkenin geleceği için tehlikeli görür ve bu yüzden kitap okumayı yasaklar. Bu yasak kararının üstünden yirmi yıl geçmiştir ve ödenen bedel büyüktür: Maskanunka’da yaşayanların yüzde doksan beşinin beyin hücreleri yıkıma uğmamış ve aptallaşmışlardır. (Burada, sevgili Ursula K. Le Guin’i anımsamadan olur mu, onun şu sözlerini: “Hayal gücünün bastırılabileceğinden emin değilim. Eğer çocuktaki hayal gücünün k.künü gerçekten kazıyabilirseniz, o çocuk büyüyünce bir patates olur. Bütün kötü eğilimlerimiz gibi hayal gücüne de kapı gösteriliyor. Ama hayal gücü reddedilirse, hor görülürse sonuçta vahşi ve yabani şekillere bürünür; şekilsizleşir.”) Eh, adada yaşayanların başına gelen de budur: Öğrenememe, sorunlara çözüm bulamama, akıl yürütememe, birbirini anlayamama, şiddete başvurma… Kitabın “hayal gücü yöneticisi” adadakilerin alıklıklarını, hem meclisteki bölümde hem de Kanatlı Maymun’dan kurtulma çarelerinin sergilendiği satırlarda çok şenlikli ve eğlenceli anlatmış. Bu büyük sorunun ana çatışmanın çözümlenmesi yine klasik masal kahramanlarına düşecektir. Hayal gücü ve hayvanlarla konuşma yetisini hiçbir zaman kaybetmemiş olan Ezop ve Profesör Şapka’nın kurduğu şahane planla ve Jules Verne, Alice, Kanatlı Maymun, Pippi Uzunçorap ve Pinokyo’nun yaratıcı çabalarıyla.

Sonsuzluk Kütüphanesi, hayal gücünün ve yaratıcılığın yazılı belleğidir, yeryüzünün kadim bilgisini, insanın sonsuz çeşitlilikteki hâllerini içinde yaşatır. Dudak uçuklatan teknolojik gelişimlerin kullanım sorunlarına yönelik alınabilecek güvenilir toplumsal ve siyasal önlemleri önemseyen bir çağda, bu gelişimi insanlığın yararına yönlendirecek olgunluktaki bir kültürel iklimde yaşamıyoruz. (Bu iklimde, karar merciinde bulunan ve bulunmayan, Maskanunka adasının meclis üyelerinin birörnekliğini, bakış açılarını ve çıkarcılığın çağrıştıran ne kadar çok insan var.) Söz konusu belleğin korunması ve geleceği de tüm bu “gelişmişlik” sorunlarının ve insanlığın yıkımı kaygısının bir parçası. Yazarın kitaptaki temel sorunsalını da bu gerçeklik oluşturuyor. Bu teknolojik akışta, sanal evrende bir ölümsüzlük geçerli mi acaba ve hangi koşullarda?

“İnsanlığın kara kutusu” Altın Kitap’ın ve “bilgelik anıtı” efsanelerin gizemi, gerçek ve düşü göreceleştirip sınırlarını belirsizleştiriyor: “Sınırsız düş gücünü, sınırlı akılla anlamaya çalışma Pinokyo!” Çünkü karşılaştığın her şey sonsuzluğa açılan bir penceredir. Söz konusu görecelik, kitabın “hayal gücü yöneticisi”nin, kitap karakterleri konusundaki yaklaşımında da karşımıza çıkıyor. Kitabın ana karakterinin Pinokyo mu, Ezop mu, Profesör Şapka mı olduğuna yönelik soruyu şöyle yanıtlıyor hologramın sesi: “Eski moda sorulardan vazgeç. Çok boyutlu gerçeklikten bak. Neden tek ‘ana karakter’ olması gerekiyor? Her okuyuşunda ana karakter senin bulunduğun yere göre değişecek. Çünkü bakışın değişecek.”

Bunca şenlikli masal kahramanının içinde gezindiği bir kitabın kapağı için daha farklı bir resim tercih edilebilirdi ama Merve Atılgan’ın resimlerinin kitabın kıpır kıpır ruhuyla uyum içinde olduğunu, anlatının canlılığına ve renkliliğine değerli bir katkı sunduğunu belirtmeliyim.

Ursula K. Le Guin’in, kitabı ve yazının başlığını da kucaklayan bir cümlesiyle sonlandıralım: “Hayal gücüyle yaratılmış ürünlerin yararı, dünyayı, çevrendeki kişileri, kendi duygularını ve kaderini daha derinlemesine anlamanı sağlamaktır.”

Cahit Ökmen, İyi Kitap, Sayı 128, Kasım 2020

Paylaş:

Bir yorum

  • yunusbekiryurdakul

    Sevgili Cahit arkadaşımın eline sağlık… Ne güzel dolaşmış kitabın (Sonsuzluk Kütüphanesi) açtığı/ çağırdığı dünyada.

Bir Cevap Yazın

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.