SINIRLAR İÇİNDEKİ SINIRSIZLIK / CUMHURİYET KİTAP EKİ / YUNUS BEKİR YURDAKUL (ARALIK 2024)

Sınırlar içindeki sınırsızlık

“Yapay zekâ”nın neredeyse hayatın her alanında her geçen gün daha çok göründüğü günümüzde de sezginin kıymetini öne çıkaran Mavisel Yener, büyük usta Sinan’a da göndermeyle iç yolculuklarımızdaki sınırsızlığı vurguluyor. Zamanı aşan, zamanın ötesine ulaşan değerler ortaya koymanın olmazsa olmazı da bu sezgisel yolculukta sınırlar ötesi davranabilmekte saklı aslına bakarsanız. Yazınsal yapıtların varsıllığını sağlayan da bu olgudur.

Severek okuduğum her kitap bende hep aynı düşünceyi uyandırıyor, hele ki çocuklar için ince ince işlenenler: “Bu kitabı; beni hayatımın kimi dönemlerine, hep aklımın bir köşesinde fısıldayıp duran kimi an(ı)larıma götürdüğü için de sevdim.”

Yetişkinlere yönelik yapıtlarının yanında çocuk yazınımızın da usta ve çalışkan adlarından Mavisel Yener’in “Mimar Sinan’dan Tesla’ya” adlı yapıtıyla buluşunca bu düşüncem bu kez derin ve geniş soluklar aldığım onlarca anla/ anıyla hoş bir yolculuğa çıkardı beni.

Çocukluk ve gençlik yıllarımın hemen her yaz tatilinde mutlaka bir uğrak verdiğim, kimi gidişlerimde günlerce kaldığım, hemen her sokağını ezbere bildiğim Ağırnas’ta Mimar Sinan’ın evini, yeraltı şehrini birçok kez gezmiştim. Çok daha ayrıntılı inceleme olanağını ise -2014’te çıkan bütünşehir yasası öncesi- Turan beldesinin son belediye başkanı, yakınım Uğur İmren’in kılavuzluğunda yakalamıştım. Uğur, “Abi, vaktin var mı? Ağırnas’a götüreyim seni…” dediğinde çoktan yola çıkmıştım bile. Ve o muhteşem günü, Mavisel Yener’in yapıtında da kahramanlarını buluşturduğu o ünlü taş kahvede noktalamıştık.

Ağırnas’a üç yıl önceki gidişim(iz)deyse bu büyük mirasın bambaşka boyutlarını görme, hissetme, düşleme fırsatım olmuştu.

BÜTÜN MEKÂNLAR ‘GERÇEK’

Bunları neden yazdığım ya da anımsadığıma gelince…

Yener’in Mimar Sinan’ın yaşamı ve ondan armağan büyük mirası konu aldığı yapıtını baştan sona hep aynı duyguyla okudum: Keşke okurlar/ çocuklarımız bu yapıtı Ağırnas’ı, Sinan’ın doğduğu, oyunlarda ve meraklarda çoğaldığı evini, sokakları ve o muhteşem yeraltı şehrini görerek/ görmüş olarak okuyabilseler. Ne ki yine de bütünüyle yoksun olmayacaklar bu gerçeklikten çünkü Mavisel Yener, anlatısı boyunca hemen bütün mekânları zarif dokunuşlarla düşleminizde oluşturuyor, âdeta gerçek kılıyor.

 “Mimar Sinan’dan Tesla’ya”; Mavisel Yener’in, kimi tarihsel gerçeklere yasladığı yapıtlarının üçüncüsü. “Piri Reis ve Göbeklitepe’deki Sır”¹ ve “Cezeri ve Mezopotamya’daki Sır”² kitaplarını bilen okurlar Yener’in bu yapıtının da nasıl heyecan dolu bir yolculuk sunduğunu kolayca tahmin edebilirler.

16. yüzyılda ortaya koyduğu birbirinden ilginç, bugünün bilimsel ve teknolojik olanaklarıyla değerine çok daha yakından vakıf olabildiğimiz onlarca yapıtıyla mesleğini “adı” kılmış ya da adının önüne rahatça yerleştirdiğimiz Mimar Sinan’ın yaşamına doğru yazınsal bir yolculuğa, gazete arşivlerinde bugün de merakla okunan bir “haber”e yaslanarak çıkarıyor bizi yazar.

“Osmanlı İmparatorluğunun 16. yüzyılda görev yapan başmimarı Mimar Sinan’ın kafatası, mezarından incelenmek üzere alınmış ancak inceleme sonrası Antropoloji Müzesi’nde sergilenmesine karar verildiği duyurulmuştu. Ancak bu müze hiç açılmadı… Başmimarın ölümünden 347 yıl sonra mezar açıldığında yaşananlar bugün de gizemini korumaya devam ediyor.”

BÜYÜK İNCELİK, BÜYÜK USTALIK

Mimar Sinan’ın yapıtlarının taşıdığı, dönemini çok aşan nitelik ve özellikler üzerine araştırma, incelemelerin bundan sonra da süreceği gerçeğini, Yener’in anlatısının her satırında duyumsuyoruz. Başta Süleymaniye ve Selimiye Camileri olmak üzere bütün yapıtlarının yer ve konumundan tasarımına, inşaatta kullanacağı malzemenin seçimine değin her noktada ortaya koyduğu özen ve birikimdir ki bu hikâyede, Sinan’dan (1490-1588) birkaç yüzyıl sonra yaşayan Nikola Tesla’yla (1856-1943) aynı merak ve heyecan semtinde buluşuyoruz.

Özellikle “kablosuz elektrik enerjisi dağıtımı ve kablosuz iletişim” alanlarında çalışmalarıyla bilinen, günümüzde en çok alternatif akım elektrik kaynağı sistemine ve mühendisliğe katkılarıyla tanınan “mucit, elektrik ve makine mühendisi, fütürist” Nikola Tesla’nın Sinan’la ilgisi üzerine Yener’in kurduğu düşsel bağ sizi de şaşırtmayacaktır.

Anlatının izleği üzerinde, anımsattığım noktalardan çok daha fazlasını bulacağınızdan emin olarak o heyecan dolu yolculukla sizi baş başa bırakıp Yener’in bu yolculukla açtığı kapıdan bizi beklediği o geniş bahçeye uzanalım.

SINIRLARI AŞTIĞINIZDA…

Hangi işin başına geçmişsek ister istemez kimi sınırlar da kuşatır bizi. Ne ki onca sınırlılık içinde bile bir sınırsız yolculuktur ki bambaşka iklimlere taşır çabamızı. Tıpkı Sinan’ın her yapıda güneşin ve yıldızların konumlarını ve bu yapılarla etkileşimlerini de dikkate alışı; ortaya koyduğu yapının yıpranma sürecine ilişkin değerlendirmeleri ve yıllar sonrası için yol gösterişi, başta yersarsıntısı olmak üzere yapıtlarının doğal afetlere dayanıklılığını hesaplayışı gibi…

Antropoloji, arkeoloji gibi bilimsel alan çalışmalarının ortaya koyduğu sonuçlar, insanın yerkürede yüz binlerce yıla uzanan yaşam yolculuğunun kimi verimlerinin inanılmaz bulunduğu, bunların ancak “başka dünyalar”dan gelenlerin “eser”i olduğunu hepimize düşündürüyor.

“Yapay zekâ”nın neredeyse hayatın her alanında her geçen gün daha çok göründüğü günümüzde de -onca bilimsel, teknolojik gelişmeye karşın- sezginin kıymetini öne çıkaran Yener, yine büyük usta Sinan’a da göndermeyle iç yolculuklarımızdaki sınırsızlığı vurguluyor. Zamanı aşan, zamanın ötesine ulaşan değerler ortaya koymanın olmazsa olmazı da bu sezgisel yolculukta sınırlar ötesi davranabilmekte saklı aslına bakarsanız.

……………

¹ Piri Reis ve Göbeklitepe’deki Sır, Mavisel Yener, Bilgi Yayınevi, 140s., 10+, 2020.

² Cezeri ve Mezopotamya’daki Sır, Mavisel Yener, Bilgi Yayınevi, 146s., 10+, 2023.

Mimar Sinan’dan Tesla’ya/ Mavisel Yener/ Resimleyen: Candan İşcan/ Bilgi Yayınevi/ 226s./ 10+/ 2024.

Desen: Candan İşcan